Σήμερα θα δοκιμάσουμε να μεταφερθούμε στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, όταν η μεταλλουργία άρχισε να παίζει σημαντικό ρόλο στον Κυκλαδικό Πολιτισμό. Η περιοχή με το τοπωνύμιο “Μούτουλα” μια υπέροχη χαραγματιά δίπλα στον οικισμό Γαλανή, είναι το μέρος που θα “ταξιδέψουμε” για να ανακαλύψουμε πόσο σημαντικό ήταν το νησί της Σερίφου, ως κέντρο παραγωγής πρώτων υλών ανά τους αιώνες.
Όλοι γνωρίζουμε την πλούσια εξορυκτική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε στη νοτιοδυτική πλευρά της Σερίφου, η οποία έχει αφήσει ανεξίτηλα τα ίχνη της στην ιστορία και το τοπίο του νησιού. Η εξόρυξη πρώτης ύλης δεν περιορίστηκε, ωστόσο, μόνο στον Κουταλά, στο Μέγα Λειβάδι, στον Αβεσσαλό. Σημαντική δραστηριότητα καταγράφεται από την αρχαιότητα και σε άλλα σημεία της βόρειας πλευράς της Σερίφου, όπως η Κεφάλα, οι Φούρνοι και τα Μούτουλα. Αυτή η ευρεία γεωγραφική διασπορά της εξορυκτικής δραστηριότητας επιβεβαιώνει τη σημασία του νησιού ως κέντρου παραγωγής πρώτων υλών.
Τα Μούτουλα είναι μια περιοχή στα ΝΑ του χωριού Γαλανή της Σερίφου που, αν και λιγότερο γνωστή, αποτελεί σημαντικό κομμάτι της αρχαίας μεταλλευτικής ιστορίας του νησιού. Η παρουσία κοιτασμάτων χαλκοπυρίτη και σιδηροπυρίτη, καθώς και τα κατάλοιπα μεταλλευτικής δραστηριότητας καταδεικνύουν ότι η περιοχή αξιοποιήθηκε για την παραγωγή χαλκού και σιδήρου, συμβάλλοντας στην οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη της Σερίφου.

Το χωριό Γαλανή έτσι όπως φαίνεται από τα Μούτουλα
ΓΕΩΛΟΓΙΑ
Η γεωλογία της περιοχής είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, καθώς βρίσκεται σε ζώνες υδροθερμικής δραστηριότητας, που σχετίζονται με τη μεταμόρφωση των πετρωμάτων και τη δημιουργία κοιτασμάτων μεταλλευμάτων. Τα γρανιτικά σώματα της Σερίφου, τα οποία εντοπίζονται και στην περιοχή αυτή, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη θερμογενετική δραστηριότητα που οδήγησε στον εμπλουτισμό των πετρωμάτων με μεταλλεύματα.
Η Σέριφος ανήκει στη Μεταμορφική Ενότητα των Κυκλάδων, ένα σύνολο πετρωμάτων που έχουν υποστεί μεταμόρφωση λόγω τεκτονικών δυνάμεων και υψηλών πιέσεων-θερμοκρασιών, ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης της ευρασιατικής και αφρικανικής λιθοσφαιρικής πλάκας. Τα κύρια πετρώματα που συναντά κανείς είναι γνεύσιοι και σχιστόλιθοι , με ενσωματώσεις μαρμάρων σε μικρότερα στρώματα. Τοπικά εμφανίζονται φλεβικοί σχηματισμοί, όπου τα μεταλλεύματα μαγνητίτη και αιματίτη συγκεντρώνονται σε υψηλές ποσότητες. Στην περιοχή της ΒΑ Σερίφου υπάρχουν φλεβικά κοιτάσματα που εκτός από σίδηρο, περιέχουν χαλκό και ίχνη άλλων μετάλλων, όπως μαγγάνιο και μόλυβδο

Κατάλοιπα της πρόσφατης εξορυκτικής δραστηριότητας.
‘Ισως τελικά να μην είναι τυχαία η ονομασία του χωριού Γαλανή, που πιθανόν να προέρχεται από το ορυκτό γαληνίτης το κυριότερο μετάλλευμα του μολύβδου (PbS, αγγλ. Galena).

Οι ιδιόμορφοι κρύσταλλοι του γαληνίτη
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Τα Μούτουλα αποτελούν σημαντικό αρχαιολογικό χώρο για τη μελέτη της αρχαίας μεταλλευτικής δραστηριότητας στις Κυκλάδες. Η εξόρυξη σε αυτή τη θέση φαίνεται να ξεκίνησε ήδη από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, όταν η μεταλλουργία άρχισε να παίζει σημαντικό ρόλο στον Κυκλαδικό Πολιτισμό. Αργότερα, κατά την Κλασική και Ελληνιστική περίοδο, η εκμετάλλευση των μεταλλείων εντάθηκε, καθώς η ζήτηση για μέταλλα αυξήθηκε σε όλο τον ελλαδικό χώρο.

Με διακεκομμένη γραμμή ίχνη αρχαίας εξόρυξης στην είσοδο της σύγχρονης στοάς.
Ήδη από το 1985, οι G. Wagner και G. Weisgerber, μέλη του Μεταλλευτικού Μουσείου του Μπόχουμ στην κοιλάδα του Ρουρ στη Γερμανία (Deutche Bergbau Museun in Bochum, Nordrhein-Westfalen), στο πλαίσιο ερευνών που διεξήγαγαν στη Σίφνο από το 1972 ως το 1982, επισκέφθηκαν και τη γειτονική Σέριφο και ανέφεραν τον εντοπισμό εννέα σύγχρονων στοών με τμήματα που μαρτυρούν αρχαία εκμετάλλευση, λάκκους εξόρυξης, καθώς και υπολείμματα μεταλλουργικής δραστηριότητας, όπως σκωρίες και κεραμικά θραύσματα από χωνευτήρια. Οι στοές αυτές έχουν σχετικά μικρό βάθος, χαρακτηριστικό της αρχαίας εξόρυξης, η οποία βασιζόταν σε απλά εργαλεία και μεθόδους. Το αρχαίο αυτό σύστημα εκμετάλλευσης ακολούθησε ένα σύστημα φλεβών πλούσιο σε άργυρο στις παρεμβολές σχιστόλιθου-μαρμάρου. Τα κοιτάσματα αυτά φαίνεται να αποτελούσαν πηγή για την εξόρυξη πρώτης ύλης και την παραγωγή χαλκού και άλλων μετάλλων.

Το ΦΕΚ του 1871 που παραχωρεί δικαίωμα εκμετάλλευσης του μολύβδου στα Μούτουλα
Η ΕΞΟΡΥΞΗ ΣΤΑ ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ
Στη σύγχρονη εποχή, η θέση Μούτουλα υπήρξε πεδίο εξορυκτικών δραστηριοτήτων μεταλλεύματος ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα. Το ΦΕΚ 17/Α/1871 για άδεια εκμετάλλευσης ενθείου αργυρούχου μολύβδου στην περιοχή προς τον Κ. Δουρούτη αποτελεί την τέταρτη παραχώρηση δικαιώματος εκμετάλλευσης από το ελληνικό κράτος για το υπέδαφος της Σερίφου, μετά από εκείνες προς την Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία (1869 για σίδηρο), τον Αριστ . Μπαλάνο (1870 για θειούχο χαλκό) και Χρ. Φιλαδελφέα (1871 για ένθειο αργυρούχο μόλυβδο).

Χάρτης της περιοχής από το αρχείο των Μεταλλείων Σερίφου
Το 1874 δίδεται έγκριση για μεταβίβαση των μεταλλευτικών δικαιωμάτων στην εταιρεία «H Σέριφος», σε μια έκθεση του Προέδρου του ΔΣ της οποίας αναφέρονται ίχνη «αρχαίων εργασιών», ενώ το 1905 η «Σέριφος» εκμισθώνει το μεταλλείο στον Γ. Δεκαβάλλα, ο οποίος 6 χρόνια μετά μεταβιβάζει τα δικαιώματά του στον Γ. Γρώμαν. Το 1982 εκδίδεται η οριστική απόφαση κατάργησης μεταλλειοκτησίας.

Ξύλινα υποστηλώματα μέσα στη στοά
Το εξορυσσόμενο μετάλλευμα, που παραγόταν σε αναλογικά μικρές ποσότητες σε σχέση με την παραγωγή του ΝΔ τμήματος του νησιού, μεταφερόταν με ζώα σε απόσταση τριών περίπου χιλιομέτρων στη μικρή προβλήτα στη βόρεια πλευρά του όρμου της Συκαμιάς, για να φορτωθεί σε καΐκια και να μεταφερθεί στο λιμάνι του Πειραιά.

Η κοιλάδα της Συκαμιάς
ΠΕΔΙΟ ΓΝΩΣΗΣ
Σήμερα η γεωλογική ιστορία της περιοχής αυτής αποτελεί πολύτιμο πεδίο μελέτης, προσφέροντας πληροφορίες για τη γεωδυναμική εξέλιξη του Αιγαίου και την κατανόηση της αρχαίας μεταλλουργικής τεχνολογίας και της οικονομίας των Κυκλάδων. Η θέση αυτή υπενθυμίζει ότι ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές του Αιγαίου, οι αρχαίοι άνθρωποι αξιοποίησαν στο έπακρο τους φυσικούς πόρους για την επιβίωση και την πρόοδό τους.

Ο υδροφόρος ορίζοντας μέσα στη στοά
Η περιοχή αξίζει να μελετηθεί περαιτέρω για την πλήρη κατανόηση του ρόλου της στη μεταλλουργική παράδοση των Κυκλάδων. Η συστηματική αρχαιολογική μελέτη και η αξιοποίηση των δεδομένων μπορούν να συμβάλουν όχι μόνο στην κατανόηση της τοπικής ιστορίας αλλά και στη δημιουργία ενός νέου αφηγήματος για την οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη των Κυκλάδων στην αρχαιότητα. Επιπλέον, η ανάδειξη τέτοιων περιοχών θα μπορούσε να ενισχύσει τον πολιτιστικό τουρισμό στη Σέριφο, συνδυάζοντας την φυσική ομορφιά και την αρχιτεκτονική κληρονομιά, με τη βαθιά ιστορική της σημασία. Τα Μεταλλεία Σερίφου προσδοκούν να αναδείξουν την ιστορική σπουδαιότητα της περιοχής. Στο πλαίσιο αυτό προσκάλεσαν τον περασμένο Απρίλιο εξειδικευμένους στην αρχαιομεταλλουργία επιστήμονες από του ερευνητικό κέντρο του Bergbaum Museum στο Μπόχουμ, οι οποίοι επισκέφθηκαν και τα Μούτουλα.

Οι περιστεριώνες της Γαλανής, εξαίρετο δείγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής